Luteranie - anglikanie
Bodźcem do dialogu anglikańsko-luterańskiego na płaszczyźnie światowej stały się pertraktacje na temat unii kościelnej w Indiach Południowych i Afryce Wschodniej. Ujawnione wówczas różnice w poglądach na urząd kościelny spowodowały, że trzeba było na pewien czas przerwać rozmowy, gdyż ważnych problemów teologicznych i eklezjologicznych nie dało się rozwiązać w sposób zadowalający jedynie na płaszczyźnie regionalnej lub krajowej.
Pierwsza faza dialogu między przedstawicielami Światowej Federacji Luterańskiej i Wspólnoty Kościołów Anglikańskich, odbywająca się w latach 1970-1972, zakończyła się ogłoszeniem wspólnego raportu, z którego wynikało, że w sprawach dotyczących wiary i doktryny istnieje między obydwoma tradycjami kościelnymi głęboka wspólnota [29].
W 1983 r. wznowiono rozmowy, wysłuchując sprawozdań o stosunkach luterańsko-anglikańskich w różnych częściach świata. Wyszczególniono pięć kwestii, co do których obie strony miały się jeszcze porozumieć przed zawarciem pełnej wspólnoty. Były to: autorytet w Kościele, Ewangelia i jej zasięg, usprawiedliwienie i zbawienie, sakramenty, urząd kościelny [30].
Komitet kontynuacji pracy, który spotykał się w latach 1986 i 1987, doszedł do wniosku, że największe różnice teologiczne istnieją w nauce o urzędzie kościelnym, zwłaszcza zaś w rozumieniu urzędu biskupiego. Skoncentrowano więc uwagę na tej kwestii, rozważając rolę biskupa z perspektywy działalności misyjnej Kościoła i jego relacji do urzędu całego ludu Bożego. Raport z rozmów stwierdzał, że nadszedł czas do natychmiastowego ustanowienia pełnej wspólnoty, proponując praktyczne kroki wiodące do tego celu. Apelował do Kościołów obu tradycji, aby uznały się wzajemnie za prawdziwy Kościół kierujący się zasadami Ewangelii. Następną fazą zbliżenia miało być utworzenie prowizorycznych struktur do wyrażenia stopnia osiągniętej jedności i popierania dalszego jej rozwoju. W dalszej kolejności przewidywano zorganizowanie uroczystości liturgicznej, podczas której reprezentanci każdej tradycji zademonstrują publicznie ustanowienie pełnej wspólnoty [31].
Międzynarodowa komisja luterańsko-anglikańska opublikowała w 1996 r. deklarację pt. "Diakonat jako szansa ekumeniczna" . Przesłano ją Kościołom członkowskim do przestudiowania i zajęcia stanowiska [32]. Tekst ten spotkał się z ogromnym zainteresowaniem.
W USA zwierzchnicy trzech Kościołów luterańskich i Kościoła episkopalnego (anglikańskiego) podjęli w 1982 r. jednobrzmiącą uchwałę, w myśl której wzajemnie uznają swe Kościoły za Kościoły zwiastujące i nauczające Ewangelię, wzajemnie służące sobie sakramentem Wieczerzy Pańskiej i które okazjonalnie zezwalają też na organizowanie wspólnych uroczystości komunijnych. Zdecydowano się na ten krok mimo nieosiągnięcia jeszcze pełnego porozumienia w kwestii pojmowania urzędu kościelnego i sukcesji apostolskiej [33].
Uwieńczeniem wieloletniego dialogu ma być porozumienie, przewidujące szerokie wzajemne uznanie urzędów kościelnych oraz ścisłą współpracę w dziedzinie misji i na innych obszarach życia kościelnego. Porozumienie to zaakceptowali już w 1996 r. biskupi Kościoła Episkopalnego i Ewangelicko-Luterańskiego w Ameryce (powstałego pod koniec lat osiemdziesiątych przez połączenie trzech Kościołów luterańskich), potrzebna była jeszcze aprobata synodów obu Kościołów. Synod Kościoła Ewangelicko-Luterańskiego w Ameryce opowiedział się 19 sierpnia 1999 r. za pełną wspólnotą kościelną z tamtejszym Kościołem Episkopalnym. Ten ostatni podejmie podobną uchwałę w bieżącym roku.
Przez wprowadzenie wspólnoty ambony i ołtarza duchowni luterańscy będą mogli otaczać opieką duszpasterską parafie episkopalne, i vice versa. Wejście w życie tego porozumienia oznaczać będzie rozwiązanie jednej z najbardziej drażliwych kwestii w stosunkach międzykościelnych, mianowicie uznania przez Kościół z sukcesją apostolską (Kościół Episkopalny) ordynacji udzielanej w Kościele, którego biskupi takiej sukcesji nie posiadają (Kościół Ewangelicko-Luterański w Ameryce) [34].
Na uwagę zasługuje również wspólnota kościelna zawarta między Kościołami anglikańskimi z Wielkiej Brytanii i Irlandii a Kościołami luterańskimi Skandynawii (Szwecja, Norwegia, Finlandia, Islandia) i krajów nadbałtyckich (Litwa, Estonia), będącymi w posiadaniu tzw. sukcesji apostolskiej. Rozmowy, prowadzone w latach 1989-1992, zakończone zostały ogłoszeniem "Wspólnej deklaracji z Porvoo" [35] (od miejscowości w Finlandii, w której odbyło się ostatnie posiedzenie). Po przedyskutowaniu i zaakceptowaniu tego dokumentu przez synody kościelne, 1 września 1996 r. odbyła się w Trondheim (Norwegia) uroczystość oficjalnego wprowadzenia w życie zawartego porozumienia.
Kościoły anglikańskie z Wielkiej Brytanii i Irlandii mniej więcej w tym samym czasie podjęły dialog z Kościołem Ewangelickim w Niemczech (EKD), strukturą zrzeszającą Kościoły tradycji luterańskiej, reformowanej i ewangelicko-unijnej. Rezultatem kilkuletnich rozmów jest przyjęcie "Wspólnej deklaracji z Miśni", która - wskutek dalej istniejących różnic w rozumieniu historycznej sukcesji biskupiej - nie wprowadza jeszcze pełnej wspólnoty kościelnej, lecz jedynie wzajemne dopuszczanie do stołu Pańskiego (tzw. gościnność eucharystyczna) [36].
W podobnym kierunku zmierza porozumienie luterańsko-anglikańskie w Kanadzie. Synod generalny Kościoła Anglikańskiego Kanady wyraził zgodę na wspólnotę eucharystyczną z luteranami już w 1998 r. w dokumencie zatytułowanym "Wezwani do pełnej wspólnoty. Deklaracja z Waterloo", Natomiast najwyższe gremium Kościoła Ewangelicko-Luterańskiego w tym kraju podjęło odpowiednią uchwałę w lipcu 1999 r. Ostateczna wersja porozumienia ma być przyjęta przez oba Kościoły w 2001 r.
----------------------------------------------------------
[29] Bericht der von der Lambeth-Konferem und dem Lutherischen Weltbund autorisierten Gespräche 1970-1972 ("Putlach-Bericht"), w: H. Meyer, H.J. Urban, L. Yischer (red.), Dokumente wachsender Übereinstimmung. Sämttiche Berichte und Konsenstexte interkonfessioneller Gespräche auf Weltebene, 1931-1982, Paderborn/Frankfurt M. 1983, s. 54nn
[30] Bericht der Gemeinsamen Anglikanisch/Lutherischen Arbeitsgruppe 1983, w: H. Meyer, D. Papandreou, H.J. Urban, L. Vischer, Dokumente wachsender Übereinslimmung. Sämtliche Berichte und Konsenstexte interkonfessioneller Gespräche auf Weltebene, Band 2: 1982-1990, Paderbom/Frankfurt M. 1992, s. 50nn.
[31] Bericht der Anglikanisch-/Lutherischen Konsultation iiber Episkope 1987 ("Niagara-Bericht"), tamże s. 62nn.
[32] Anglican-Lutheran International Commission, The Diaconate as Ecumenical Opportunity, London 1996.
[33] USA: Lutheraner unii Episkopale feiern gemeinsam das Abendmahl, LWI 1983 nr 5.
[34] SiDE 2000 nr 1; por. G. Gaßmann, Anglican-Lutheran Convergence and the Anticipation of Full Communion, "Journal of Ecumenical Studies" 34, 1 (1997), s. 1-12.
[35] Church of England. General Synod, The Porvoo Declaration. Act of Synod, "Unity Digest" 17 (1997), s. 3. 9-11. Polski przekład w: SiDE 1999 nr 2, s. 103-133.
[36] Die Meißener Erklärung. Eine Dokumentation. Bearbeitet von Klaus Kremkau, EKD-Texte 47, herausgegeben vom Kirchenamt der Evangelischen Kirche in Deutschland, Hannover 1993.