luteranie - katolicy

Kontakty między Światową Federacją Luterańską a Kościołem Rzymskokatolickim, nawiązane z okazji II Soboru Watykańskiego (1962-1965), doprowadziły do utworzenia w 1967 r. Międzynarodowej Komisji Studiów, której zlecono opracowanie tematu: "Ewangelia a Kościół". Z raportu, opublikowanego w 1971 r., wynikało, że członkom komisji udało się osiągnąć godną uwagi zgodność poglądów przede wszystkim co do tego, że Ewangelia powinna stanowić normę i kryterium dalszego działania. Doszło do zbliżenia poglądów na takie zagadnienia, jak Pismo i Tradycja, rozumienie usprawiedliwienia, zadanie Kościoła we współczesnym świecie. Katoliccy członkowie komisji zwrócili się w sprawozdaniu do swych władz zwierzchnich, by poważnie zbadały sprawę uznania luterańskiego urzędu duchownego. Luteranie nie wykluczali, że urząd papieża może być widzialną oznaką jedności Kościoła, przy założeniu, że zostanie on - drogą teologicznej reinterpretacji i praktycznej zmiany swej struktury - podporządkowany prymatowi Ewangelii (nr 66) [57]. Autorzy sprawozdania zwrócili się do autorytetów kościelnych o oficjalne zezwolenie na interkomunię podczas szczególnych okazji, np. podczas spotkań ekumenicznych lub zawierania małżeństw mieszanych.

Rezultatem drugiej fazy rozmów, obejmującej lata 1973-1984, były cztery dokumenty problemowe i dwa okolicznościowe. Dokumenty problemowe dotyczyły następujących kwestii: "Wieczerza Pańska" (1978) [58], "Drogi do wspólnoty" (1980) [59], "Urząd duchowny w Kościele" (1981) [60] i "Jedność przed nami. Modele, formy i fazy katolicko-luterańskiej wspólnoty kościelnej" (1984) [61].

Dokumentem okolicznościowym był tekst pt. "Wszyscy pod jednym Chrystusem" (1980), opublikowany w związku z 450 rocznicą ogłoszenia Konfesji Augsburskiej. Z tej okazji przedstawiciele obu stron stwierdzili, że Konfesja zmierzała do odnowy dotychczasowego Kościoła, a nie do tworzenia nowego; księga ta wskazuje słusznie na Jezusa Chrystusa jako na żywe centrum naszej wiary; odnowa współczesnego katolicyzmu spowodowała, że zarzuty Konfesji Augsburskiej przeciw różnym praktykom w Kościele późnego średniowiecza stały się bezprzedmiotowe [62].

Pięćsetna rocznica urodzin Marcina Lutra w 1983 r. skłoniła członków komisji do opublikowania dokumentu poświęconego reformatorowi wittenberskiemu. Został on w nim określony jako świadek Ewangelii, nauczyciel wiary i herold odnowy duchowej. Dokument zwraca uwagę, że obie strony odchodzą od swoich dotychczasowych, tradycyjnych, ukształtowanych przez niegdysiejsze polemiki i tendencyjnych wyobrażeń Lutra. Kościoły luterańskie zdają sobie dzisiaj sprawę, że niektóre aspekty jego działalności, jak pisma polemiczne przeciw Żydom, nie we wszystkim usprawiedliwiona krytyka papiestwa, anabaptystów i wojny chłopskiej, miały negatywne następstwa [63].

Trzecia faza międzynarodowych rozmów katolicko-luterańskich, która rozpoczęła się wiosną 1986 r., zakończyła się we wrześniu 1993 r. opublikowaniem obszernego Raportu końcowego pt. "Kościół i usprawiedliwienie. Rozumienie Kościoła w świetle nauki o usprawiedliwieniu" [64]. Podtytuł może wzbudzić wrażenie, jakoby dominującą rolę odgrywała tutaj specyficzna problematyka luterańska. W rzeczywistości chodziło o "implikacje eklezjologiczne" reformatorskiej nauki o usprawiedliwieniu, o naukę o usprawiedliwieniu jako kryterium eklezjologii lub. o to, aby uzyskany konsens w nauce o usprawiedliwieniu utrzymać i potwierdzić także w kwestii rozumienia Kościoła. Tematem "Kościół i usprawiedliwienie" trzecia faza dialogu podjęła znowu niemal dosłownie temat pierwszej fazy "Ewangelia i Kościół", aby go rozważać świadomie dalej w perspektywie eklezjologicznej.

Konsens w nauce o usprawiedliwieniu, do jakiego doszli luteranie i katolicy, scharakteryzowano trafnie jako konsens zróżnicowany, co oznacza, że nie osiągnięto jednolitej formy nauki o usprawiedliwieniu. Raport końcowy powiada: Konsens w nauce o usprawiedliwieniu - nawet gdy jest zróżnicowany - musi się potwierdzić pod względem eklezjologicznym (nr 2) [65].

Nauka o usprawiedliwieniu stanowiła w okresie Reformacji XVI w. jądro wszystkich polemik. W luterańskich księgach wyznaniowych i na Soborze Trydenckim Kościoła rzymskokatolickiego doszło do potępień doktrynalnych, które zachowały do dzisiaj swoją ważność i mają rozłamowo-kościelne skutki. Nic więc dziwnego, że problem ten stal się przedmiotem głębokiej refleksji nie tylko w dialogu prowadzonym na płaszczyźnie światowej, lecz również w rozmowach odbywających się na szczeblu krajowym. Szczególną rangę zyskały dwa dokumenty: Raport "Usprawiedliwienie przez wiarę" (1983) [66] Grupy katolicko-luterańskiej ds. dialogu w USA oraz studium: "Czy potępienia doktrynalne mają charakter rozłamowo-kościelny" (1986) [67] Ekumenicznej grupy teologów ewangelickich i katolickich w Niemczech.

W oparciu o oba dokumenty oraz raport końcowy trzeciej fazy międzynarodowych rozmów katolicko-luterańskich, powstał projekt "Wspólnej deklaracji w sprawie nauki o usprawiedliwieniu", przygotowany przez Światową Federację Luterańską i Papieską Radę ds. Jedności Chrześcijan. W par. 5 czytamy: Deklaracja chce ukazać, że na podstawie dialogu Kościoły luterańskie i Kościół rzymsko-katolicki są teraz w stanie reprezentować wspólne rozumienie naszego usprawiedliwienia przez Bożą łaskę w wierze w Chrystusa. Nie zawiera ona wszystkiego, co w każdym Kościele naucza się na temat usprawiedliwienia; stanowi jednak konsens w podstawowych prawdach nauki o usprawiedliwieniu oraz ukazuje, że istniejące nadal różne podejścia nie są już powodem do formułowania potępień doktrynalnych [68].

W lutym 1997 r. władze zwierzchnie Światowej Federacji Luterańskiej postanowiły przesłać projekt "Wspólnej deklaracji" Kościołom członkowskim, prosząc je o zajęcie stanowiska. Kościoły miały przede wszystkim poinformować, czy akceptują wnioski końcowe dotyczące fundamentalnego znaczenia naszego usprawiedliwienia w Chrystusie. Miały odpowiedzieć na pytanie, czy w świetle istniejącego konsensu różnice, które nadal istnieją, są różnicami dopuszczalnymi? Chodzi tu o różnice, które dotyczą języka, teologicznej formy i odmiennego rozłożenia akcentów w rozumieniu usprawiedliwienia. Poza tym pytano, czy mogą potwierdzić, że potępienia doktrynalne zawarte w luterańskich księgach wyznaniowych nie dotyczą nauki Kościoła rzymskokatolickiego przedłożonej w tej Deklaracji? Analogicznie strona katolicka miała potwierdzić, że potępienia Soboru Trydenckiego nie dotyczą nauki Kościołów luterańskich przedłożonej w tej Deklaracji [69].

Kościoły członkowskie ŚFL poproszono, aby do l maja 1998 r. nadesłały swoje odpowiedzi. Ich oceną miał zająć się następnie Instytut Badań Ekumenicznych w Strasburgu. W dalszej kolejności Rada ŚFL, najwyższy organ w okresie między zgromadzeniami ogólnymi, miała zadecydować, czy w Światowej Federacji Luterańskiej istnieje ogólny konsens, na którego podstawie dokument może zostać oficjalnie przyjęty. Dalszy plan wyglądał następująco: jeśli Rada ŚFL oficjalnie zaaprobuje "Wspólną deklarację" - a Kościół rzymskokatolicki uczyni to samo - wówczas podczas wspólnej uroczystości nastąpi podpisanie tego ważnego dokumentu ekumenicznego przez reprezentantów obu Kościołów [70].

Dalszy rozwój wydarzeń wyglądał następująco: Rada Światowej Federacji Luterańskiej na posiedzeniu w Genewie w dniu 16 czerwca 1998 r. postanowiła, po szczegółowej debacie, przyjąć jednomyślnie "Wspólną deklarację". Za podstawę posłużyły jej odpowiedzi 89 Kościołów, reprezentujących 95 % wszystkich luteranów zrzeszonych w ŚFL. 80 Kościołów luterańskich opowiedziało się za przyjęciem "Wspólnej deklaracji", 5 Kościołów odrzuciło ją, natomiast cztery odpowiedzi były trudne do zinterpretowania [71].

Pozytywna odpowiedź Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP z 19 kwietnia 1998 r. miała następujące brzmienie: Synod Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego, po zapoznaniu się z dokumentem pn. "Wspólna deklaracja w sprawie nauki o usprawiedliwieniu ", wypracowanym przez Światową Federację Luterańską i Papieską Radę do Spraw Jedności Chrześcijan, pozytywnie przyjmuje stwierdzenia dokumentu, mówiące, ze pomiędzy luteranami a katolikami istnieje konsens w podstawowych prawdach dotyczących nauki o usprawiedliwieniu. Podzielamy opinię autorów dokumentu, ze w świetle tego konsensu różnice, które nadal istnieją, są różnicami dopuszczalnymi.

Aprobujemy stwierdzenie, iż potępienia zawarte w luterańskich księgach wyznaniowych nie dotyczą nauki Kościoła Rzymskokatolickiego przedłożonej w tej Deklaracji.

Wyrażamy nadzieję, ze "Wspólna deklaracja" znajdzie szeroką percepcję w myśleniu teologicznym i kościelnej praxis oraz dostarczy impulsów do dalszej współpracy i zbliżenia między katolikami a luteranami [72].

Odpowiedź Watykanu, wypracowana wspólnie przez Kongregację Doktryny Wiary i Papieską Radę ds. Jedności Chrześcijan [73], a ogłoszona 25 czerwca 1998 r., została przyjęta z rozczarowaniem w wielu środowiskach luterańskich. Aprobata dla "Wspólnej deklaracji" została obwarowana poważnymi zastrzeżeniami. Strona katolicka zgadza się wprawdzie ze stwierdzeniem, że w podstawowych prawdach dotyczących nauki o usprawiedliwieniu istnieje konsens. Dodaje jednak, że nie jest to jeszcze takie zbliżenie, przy którym zanika każda różnica. Nie da się także znieść całkowicie istniejących od stuleci potępień doktrynalnych.

Partner katolicki podkreślał w swojej odpowiedzi to, co strona luterańska zawsze kwestionowała, mianowicie, że życie wieczne jest zarówno laską jak i zaplata, której Bóg udziela za dobre uczynki i zasługi. Groźnym elementem w odpowiedzi watykańskiej było jeszcze to, że w sposób zupełnie nieuprawniony kwestionowała ona w jakiejś mierze autorytet konsensu luterańskiego, osiągniętego przez wypowiedzi synodów, tj. najwyższe luterańskie gremia kościelne.

W wyniku dalszych intensywnych konsultacji, trwających niemal cały rok, przewodniczący Papieskiej Rady ds. Jedności Chrześcijan, kard. Edward Idris Cassidy, poinformował w maju 1999 roku sekretarza generalnego Światowej Federacji Luterańskiej, ks. Ishmaela Noko, że Stolica Apostolska wyraża gotowość do podpisania Wspólnej Deklaracji w sprawie nauki o usprawiedliwieniu. Obie strony uzupełniły ją "Oficjalnym wspólnym oświadczeniem" i objaśnieniami umieszczonymi w krótkim "Aneksie" [74]. Dokument ten kard. Cassidy i ks. Noko przedstawili publicznie 11 czerwca 1999 r.

Uroczyste podpisanie Wspólnej deklaracji odbyło się 31 października 1999 roku w Augsburgu. Symboliczną wymowę miała zarówno data, jak i miejsce, w którym przedstawiciele obu stron oficjalnie oświadczyli, że trwający od 482 lat spór o to, w jaki sposób człowiek osiąga zbawienie, został zakończony. Przypomnijmy, że 31 października 1517 roku Marcin Luter ogłosił 95 tez, które zapoczątkowały ruch reformacyjny, natomiast w Augsburgu zwolennicy Reformacji przedłożyli cesarzowi w 1530 roku wyznanie wiary, które wkrótce potem, jako
Konfesja Augsburska, zyskało rangę najważniejszej księgi symbolicznej luteranizmu. Wyjątkowość wydarzenia, jakie w 1999 r. miało miejsce w Augsburgu, polega przede wszystkim na tym, że oto po raz pierwszy oficjalni przedstawiciele Watykanu (przewodniczący i sekretarz Papieskiej Rady ds. Jedności Chrześcijan) podpisali w imieniu papieża porozumienie doktrynalne z reprezentantami innej tradycji kościelnej.

--------------------------------------------

[57] Cyt. za polskim przekładem: Ewangelia a Kościól, czyli tzw. "Raport z Malty", w: S.C. Napiórkowski, Wszyscy pod jednym Chrystusem. Ogólnokoscielny dialog katolicko-luterariski, częsć 1; lata 1965-1981, Lublin 1985, s. 117-137.
[58] Polski przekład: tamże, s. 141-167.
[59] Polski przekład: tamże, s. 169-200.
[60] Polski przekład: SiDE 1987 nr 1, s. 41-69.
[61] Polski przekład: SiDE 1993 nr 2, s. 31-78.
[62] Polski przekład w: S.C. Napiórkowski, dz. cyt. s. 199-205.
[63] Polski przekład: SiDE 1983 nr 4, s. 74-79.
[64] Polski przekład: SiDE 1995 nr 2, s. 43-138.
[65] Tamże, s. 48.
[66] Lutherisch/romisch-katholischer Dialog in den USA: Rechtfertigung durch den Gtauben (1983), w: H. Meyer, G. Gaßmann (red.), Rechtfertigung im ökumenischen Dialog, Dokumente und Einfuhrung, Frankfurt 1987, s. 107-200.
[67] K. Lehmann, W. Pannenberg (red.), Lehrverurteilungen - kirchentrennend?, Bd. J: Rechtfertigung, Sakramente und Amt im Zeitalter der Reformation und heute, Freiburg-Góttingen 1986.
[68] Cyt. za polskim przekładem w: SiDE 1997 nr 2, s. 68n.
[69] Tamże, s. 78.
[70] LWB heute, marzec 1998.
[71] Polski przekład uchwały Rady Światowej Federacji Luterańskiej w: SiDE 1998 nr 2, s. 65-73.
[72] Cyt. za: "Zwiastun" nr 9 z 10 maja 1998.
[73] Polski przekład: Odpowiedzi Kościoła Katolickiego na Wspólną Deklarację w: SiDE 1998 nr 2, s. 74-78.
[74] Polski przekład w: SiDE 1999 nr 2, s. 137-140.