Luteranie-reformowani

Wśród rozmów międzywyznaniowych, prowadzonych zarówno przez Światową Federację Luterańską jak i poszczególne Kościoły luterańskie w wielu krajach, szczególną pozycję zajmują rozmowy z Kościołami reformowanymi, nawiązującymi do nauki Ulryka Zwingliego (1484-1531), Jana Kalwina (1509-1564), Heinricha Bullingera (1504-1575), Martina Bucera (1491-1551), Jana haskiego (1499-1560) i in. Mimo odrębnej egzystencji nigdy na przestrzeni wieków nie zanikło przekonanie, że nauka obu Kościołów jest bardzo do siebie zbliżona. Już w ubiegłym stuleciu w niektórych państwach Europy, gdzie luteranie i reformowani byli mniejszością religijną (Francja, Austro-Węgry), rozwinęły się formy faktycznej wspólnoty kościelnej, którym z reguły brakowało jednak podbudowy teologicznej.

W powyższym kontekście należy wspomnieć o niewątpliwych osiągnięciach w zbliżeniu dwustronnym między Kościołem Ewangelicko-Augsburskim i Kościołem Ewangelicko-Reformowanym w Polsce, choć może nie są one tak wielkie, jak powinno to wynikać z ponad 400-letniej tradycji. W 1570 r. przedstawiciele trzech wyznań protestanckich w Polsce: kalwini, luteranie i bracia czescy - podpisali w Sandomierzu akt porozumienia, który przeszedł do historii pod nazwą Ugody Sandomierskiej (Consensus Sendomiriensis). W myśl porozumienia wierni trzech wymienionych wyznań mogli słuchać Słowa Bożego i przyjmować sakramenty także w innych, niż swoje, zborach. Jednocześnie wyrażono pragnienie osiągnięcia pełnego zjednoczenia [21].

Ale ani w wieku XVI, ani w wiekach następnych nie udało się wypracować takiego wyznania wiary, które mogłoby być przyjęte przez wszystkie zainteresowane strony. Nie zdołano też doprowadzić do połączenia organizacyjnego przy zachowaniu odrębności wyznaniowej. Nastąpiło tylko całkowite zjednoczenie reformowanych i braci czeskich. W latach 1828-1849 istniał wspólny Konsystorz luterańsko-reformowany. W okresie międzywojennym działała przez krótki czas Rada Kościołów Ewangelickich jako luźny związek Kościołów luterańskich, reformowanych i ewangelicko-unijnych. Podczas okupacji hitlerowskiej zrodziła się idea powołania Polskiego Kościoła Ewangelickiego, który obejmowałby ewangelików augsburskich i reformowanych. Mieszana komisja, złożona z przedstawicieli obu Kościołów, opracowała wówczas projekt Prawa Wewnętrznego
Polskiego Kościoła Ewangelickiego [22].

Plany te nie zostały jednak zrealizowane po II wojnie światowej. Oficjalny dialog dwustronny, i to ograniczony w zasadzie do najwyższego szczebla kościelnego, rozpoczął się dopiero w 1969 r. i uwieńczony został wydaniem "Odezwy na 400-lecie Ugody Sandomierskiej" (1970). Dokument zawiera szereg istotnych sformułowań, które warto przytoczyć:

Gdy więc nadszedł dzień 400-lecia pamiętnego aktu, te same Kościoły, Ewangelicko-Augsburski i Ewangelicko-Reformowany w Polsce , odnawiają dotychczasową więź i przyrzekają sobie wzajemnie braterstwo i zgodę, zachowując jedność w duchu wspólnego Pana, Jezusa Chrystusa /.../.

Oba Kościoły pragną służyć sobie wzajemnie swym wiernym tymi darami, które posiadają:
- Słowem Bożym przez wspólnotę kazalnicy,
- sakramentami przez wspólnotę chrzcielnicy i Stołu Pańskiego.

We wszystkich zaś dziedzinach, jak na przykład w pracy synodów, we wspólnym kształceniu duchownych, w programach nauczania religii i w wychowaniu dzieci, we współpracy wydawnictw, w działalności społeczno-charytatywnej będą dążyły do zbliżenia, którego celem jest jedność Kościoła Chrystusowego w widzialnych kształtach [23].

Dialog luterańsko-reformowany na płaszczyźnie europejskiej odbywał się z przerwami w trzech fazach: 1955-1959, 1964-1967 i 1969-1971. Jego plonem było zawarcie 16 marca 1973 r. w Leuenbergu k. Bazylei (Szwajcaria) porozumienia doktrynalnego między Kościołami luterańskimi, reformowanymi i ewangelicko-unijnymi oraz pokrewnymi Kościołami przedreformacyjnymi waldensów i braci czeskich. Pełna nazwa tego porozumienia brzmi: "Konkordia między Kościołami wyrosłymi na gruncie Reformacji w Europie", natomiast nazwa obiegowa (od miejscowości, w której ją podpisano) - "Konkordia Leuenberska" (skrót: KL). 1 stycznia 1997 r. do KL przyłączyło się 7 Kościołów metodystycznych naszego kontynentu. Według stanu z końca 1997 r. KL podpisało 98 Kościołów (93 Kościoły europejskie i 5 Kościołów z Ameryki Łacińskiej, których rodowód wywodzi się z Europy) [24].

KL, która zawiera 49 artykułów, dzieli się strukturalnie na następujące części: droga do wspólnoty, wspólne rozumienie Ewangelii, uzgodnienia w sprawie potępień doktrynalnych z czasów Reformacji, deklaracja i urzeczywistnienie wspólnoty kościelnej. Jej treść teologiczna, ściśle związana z pojęciem "wspólnota kościelna" (art. 29), zawiera następujące stwierdzenia: potępienia z okresu Reformacji nie dotyczą już współczesnego stanu doktryny Kościołów partnerskich (art. 20.23.26.27.32); różnice w formach nabożeństwa, typach pobożności i w ustroju kościelnym nie są już czynnikiem, który uzasadniałby podział kościelny (art. 28); ujednolicenie tych elementów stanowiłoby naruszenie różnorodności i byłoby sprzeczne z istotą wspólnoty kościelnej (art. 45). KL nie narusza obowiązujących wyznań wiary i tradycji kościelnych (art. 30.37); Kościoły służą sobie wzajemnie wspólnotą Stołu Pańskiego i kazalnicy, a to obejmuje także wzajemne uznawanie ordynacji oraz współusługiwanie duchownych (art. 33); z całą powagą traktuje się zobowiązanie do ciągłych rozmów doktrynalnych (art. 37-41); deklaruje się gotowość do poszerzenia wspólnoty kościelnej na płaszczyźnie ekumenicznej (art. 46-49) [25].

Wspólnota kościelna, reprezentowana przez KL, mieści się w opisanym wyżej modelu "jedności w pojednanej różnorodności", umożliwiającym utrzymanie tożsamości konfesyjnej. KL uważana jest powszechnie za największe osiągnięcie ruchu ekumenicznego w XX stuleciu. Jej zawarcie nie było rozumiane jako akt jednorazowy. Podpisując ją Kościoły zobowiązały się do kontynuowania dyskusji doktrynalnych. W tym celu co kilka lat odbywają się zgromadzenia ogólne sygnatariuszy KL. Zwołano je kolejno: I - w Sigtunie (Szwecja) w 1976 r.; II - w Driebergen (Holandia) W 1981 r.; III - w Strasburgu (Francja) - w 1987 r.; IV - w Wiedniu (Austria) w 1994 r. Podczas tych spotkań zajmowano się następującymi kwestiami: doktryna o "dwóch państwach" a doktryna o panowaniu Chrystusa; urząd duchowny i ordynacja; relacja między Prawem a Ewangelią; Kościół a Izrael. Plonem spotkania we Wiedniu było opracowanie pierwszego w dziejach protestantyzmu wspólnego dokumentu eklezjologicznego pt. "Kościół Jezusa Chrystusa. Wkład reformacyjny do dialogu ekumenicznego na temat jedności Kościoła" [26].

Rozmowy luterańsko-reformowane w USA toczą się, z przerwami, od 35 lat. Już po zakończeniu pierwszej serii rozmów (1963-1966) stwierdzono w sprawozdaniu, że nie istnieją żadne istotne przeszkody do zawarcia wspólnoty Stołu Pańskiego i kazalnicy. Ich wyniki nie zostały jednak przyjęte formalnie przez kierownictwa Kościołów. Dopiero w sierpniu 1997 r. Kościół Ewangelicko-Luterański w Ameryce oraz trzy Kościoły tradycji ewangelicko-reformowanej - Kościół Prezbiteriański (2,7 mln. członków), Zjednoczony Kościół Chrystusa (1,5 mln.) i Kościół Reformowany (400 tyś.) - podjęły oficjalną uchwałę w sprawie zawarcia wspólnoty ołtarza i ambony [27].

Na płaszczyźnie światowej rozmowy luterańsko-reformowane rozpoczęły się w 1967 r. Światowa Federacja Luterańska i Światowy Alians Kościołów Reformowanych powołały wówczas do życia wspólny komitet i postawiły mu następujące zadania: popieranie rozmów między luteranami i reformowanymi w różnych krajach, szukanie możliwości praktycznej realizacji porozumienia teologicznego, zbadanie roli obu światowych związków wyznaniowych w życiu młodych Kościołów, szukanie środków i dróg ściślejszej współpracy między obu organizacjami. Regularne spotkanie przedstawicieli obu stron trwały do 1975 r.

Po 10-letniej przerwie, w 1985 r., utworzono Wspólną Komisję Luterańsko-Reformowaną, która rozpoczęła nową fazę dialogu na płaszczyźnie światowej. Rezultatem kilkuletnich spotkań był obszerny raport pt. "Ku wspólnocie kościelnej" (1989), którego znaczenie polegało przede wszystkim na tym, że opisywał wspólną wiarę oraz apelował do tych Kościołów luterańskich i reformowanych, które nie znajdują się jeszcze we wspólnocie kościelnej, aby ją wprowadziły w życie [28].

--------------------------------------------------------------------------------

[21] Por. J. Lehmann, Konfesja Sandomierska na tle innych konfesji w Polsce XVI wieku, , Warszawa 1937; K.E.J. Jorgensen, Ökumenische Bestrebungen unter den polnischen Protestanten bis zum Jahre 1645, Kobenhavn 1942, s. 252nn.
[22] Por. J. Gryniakow, Ekumeniczne dążenia protestantyzmu polskiego od traktatu warszawskiego 1767/68 do II wojny światowej. Warszawa 1972.
[23] Cyt. za: SIDE 1994 nr 2, s. 100.
[24] Tamże, 1997 nr 2, s. 155.
[25] Polski przekład Konkordii Leuenberskiej znajduje się w: SiDE 1995 nr 2, s. 33nn.
[26] Por. K. Karski, Konkordia Leuenberska z perspektywy 20 lat, w: Nauka - Kościół - ekumenizm. Studia ofiarowane ks. Bogdanowi Trandzie, Warszawa 1994, s. 7nn; tenże: IV Zgromadzenie Ogólne sygnatariuszy Konkordii Leuenberskiej, Wiedeń, Austria, 3-10 maja 1994, SiDE 1994 nr 2, s. 89nn.; tamże, 1996 nr 1, s. 75nn ukazał się polski przekład dokumentu eklezjologicznego Kościół Jezusa Chrystusa. Wkład reformacyjny do dialogu ekumenicznego na temat jedności Kościoła.
[27] SiDE 1998 nr 1, s. 124.
[28] Raport z rozmów w języku angielskim ukazał się jako odrębna publikacja: Toward Church Fellowship. Report of the Joint Commission of the Lutheran Wortd Federation cind the Wortd Alliance of Reformed Churches, Geneva 1989.