english version
Hasła biblijne na dzisiaj Ukryj hasła biblijne

O wpływie protestantyzmu na prawosławie

Obrona rozprawy doktorskiej w ChAT

17.01.2020
Udostępnij

Krzysztof Maria Różański, członek Synodu Kościoła z Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Białymstoku obronił 8 stycznia 2020 r. rozprawę doktorską w Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie. 


O wpływie protestantyzmu na prawosławie

Temat rozprawy doktorskiej brzmiał: „Wpływ Reformacji XVI wieku na teologię prawosławną do XIX wieku na wybranych przykładach.  Studium historyczno-dogmatyczne”.

Promotorem pracy był bp prof. ChAT dr hab. Marcin Hintz, a jej recenzentami: bp siemiatycki dr hab. Warsonofiusz (Bazyli Doroszkiewicz, biskup pomocniczy prawosławnej diecezji warszawsko-bielskiej) oraz ks. prof. dr hab. Zygfyd Glaeser z Uniwersytetu Opolskiego.

Celem rozprawy było przedstawienie wybranych przykładów reakcji Prawosławia na XVI-wieczną Reformację Kościoła Zachodniego w okresie przed (rozpoczętym w XX wieku) dialogiem ekumenicznym. Autora interesowały zarówno przypadki pozytywne, tj. cerkiewne wykorzystanie intelektualnego i duchowego dorobku ewangelików (co wielokroć miało miejsce, choć z reguły zakamuflowany sposób), jak wyrazy dezaprobaty wobec nich. W pracy opisano kontekst historyczno-teologiczny i przebieg pierwszych kontaktów w XVI wieku (w tym pierwsze spotkanie ewangelickich i prawosławnych biskupów w 1557 w Moskwie).  Ciekawym miejscem spotkań była ówczesna Rzeczpospolita, gdzie z inicjatywy ks. wojewody Konstantego Ostrogskiego oraz szlachty protestanckiej jednoczono się przeciw Kontrreformacji i Unii Brzeskiej, próbowano także przy tej okazji zaprowadzić jedność kościelną, Ostrogski zlecał też protestantom pisanie apologii prawosławia. Kazania ojca polszczyzny a zarazem zapomnianego teologa ewangelickiego – Mikołaja Reja – czytano w cerkwiach.  Niezależnie działał też Szymon Budny – reformator i humanista z Mazowsza, który jednak przyswoił język ruski (starobiałoruski) i w tym języku wydał adresowany do prawosławnych katechizm, który stanowił jedno z pierwszych dzieł w potocznym białoruskim (wcześniejsze były tylko kitaby tatarskie, pisane po białorusku alfabetem arabskim). Reakcje były różne – część (jak Cyryl Trankwillion Stawrowiecki) ostrzegała przed ogółem „herezji”; bardziej rozważną postawę przyjmowali zaś uczeni metropolici – np. Piotr Mohyła wskazywał na ważność ewangelickiego chrztu, a Sylwester Kossów zapoznał się dokładnie z pismami kalwinistów oraz  luteran i kulturalnie i rzeczowo wskazywał, w jakich punktach ich doktryna różni się od prawosławnej.   

W pracy opisano także kontakty i oddziaływanie ewangelicyzmu w innych krajach. Na niektórych greckich teologów prawosławnych w Imperium Osmańskim wpływali kalwiniści z Republiki Niderlandów. Zaś Imperator Piotr Wielki dokonał „otwarcia Rosji na Zachód”, której efektami były reforma cerkiewna (likwidacja patriarchatu moskiewskiego i wprowadzenie organu przypominającego pruski konsystorz) oraz popularyzacja w Rosji ewangelickiej pobożności pietystycznej, w szczególności dzieł Jana Arndta. Dymitr Bortiański i Aleksy Lwow ubogacili muzykę cerkiewną elementami protestanckiego chorału. W pracy przedstawiono także kontakty anglikańsko-prawosławne od XVII do XIX wieku i ich efekty. Opisano także dwa oficjalne „antyprotestanckie” dokumenty Cerkwi  (1672, 1836).

Przyjrzenie się wzajemnym oddziaływaniom potwierdziło, jak wielką wartością jest współczesny dialog ekumeniczny, któremu zawdzięczamy współpracę w działalności diakonijnej (charytatywnej), rezygnację z wzajemnych wysiłków „misyjnych”. Przezwyciężenie stereotypów (które tak oddziaływały w epoce opisanej w pracy doktorskiej) sprawiło, że obecnie możliwe są i wspólne studia, i wzajemne korzystanie przez ewangelików i prawosławnych ze swojego dorobku teologicznego. Aktualnie współpracą w Polsce zajmuje się Polska Rada Ekumeniczna, której prezesem jest zwierzchnik Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego, Biskup Jerzy Samiec.

W recenzji ks. prof.. Zygfryd Glaeser zaznaczył: Mamy tu do czynienia z bardzo solidnym i treściowo nowatorskim studium wypełniającym wyraźnie lukę w opracowaniach o charakterze historyczno-teologicznym dotyczących opisu relacji ewangelicko-prawosławnych na przestrzeni wieków. Problem badawczy podjęty przez Autora pracy jest zdecydowanie nowatorski. Obecnie w języku polskim brak jest tego typu całościowych opracowań, a te, które istnieją, mają raczej charakter cząstkowy i są rozproszone w publikacjach historycznych, literaturoznawczych, bądź religijnych. Wiele z nich to opracowania jednostronne, nacechowane apriorycznymi założeniami, bądź przygotowane bez posiadania odpowiednich kompetencji ich autorów. Polska i światowa przestrzeń historyczno-teologiczno-kościelna otrzymała cenne całościowe opracowanie wieloaspektowo ukazujące charakter relacji między dawnym protestantyzmem a prawosławnym chrześcijaństwem wschodnim.

Założenia badawcze, które przed sobą postawił mgr Krzysztof Maria Różański zostały przez niego w pełni zrealizowane. Zaprezentowanej przez niego rozprawie doktorskiej należy przyznać wysoki walor co do naukowego poziomu, tematycznej aktualności i społeczno-kościelnej przydatności. Za niezwykle cenne dla dzisiejszej ekumenii uznaję wskazywanie na „kulturę dialogu”, jako paradygmat dla współczesnych relacji międzykościelnych.

Doktorant studiował teologię ewangelicką na Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie, gdzie obronił pracę magisterską „Zarys historii parafii ewangelicko–augsburskiej w Białymstoku„.", a także m. in. nawigację morską na Wydziale Nawigacji i Uzbrojenia Okrętowego Akademii Marynarki Wojennej w Gdyni, który skończył z wyróżnieniem. Interesuje się teologią ewangelicką i prawosławną, a także żeglugą (zwłaszcza arktyczną) i badaniami polarnymi oraz transportem szynowym. Jako teolog jest członkiem redakcji Gdańskiego Rocznika Ewangelickiego Synodu Diecezji Mazurskiej oraz Synodu Kościoła, gdzie pełni funkcję sekretarza komisji ds. teologicznych i pastoralnych. Posiada także zezwolenie Biskupa Kościoła do służby liturgiczno-homiletycznej m. in. w Diecezji Mazurskiej.

zdjęcia: lic. Ewa Marianna Strzęciwilk