english version
Hasła biblijne na dzisiaj Ukryj hasła biblijne

Dziedzictwo kulturowe Reformacji na Śląsku

Relacja z konferencji w Bibliotece Śląskiej w Katowicach

18.07.2017

W dniach 21-22 czerwca odbyła się w Katowicach konferencja „Dziedzictwo kulturowe na Śląsku po 1945 roku”, zorganizowana przez Instytut Filologii Germańskiej Uniwersytetu Śląskiego, Parafię Ewangelicko-Augsburską w Katowicach oraz Bibliotekę Śląską. Dwudniowe obrady toczyły się w gościnnych progach Biblioteki, obejmując cztery bloki tematyczne, dotyczące różnych dziedzin konfesyjnego dziedzictwa: muzyki, literatury, sztuki, szkolnictwa oraz mediów.


Dziedzictwo kulturowe Reformacji na Śląsku

W otwarciu konferencji udział wzięli: dyrektor Biblioteki Śląskiej – prof. Jan Malicki, biskup diecezji katowickiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Polsce i proboszcz ewangelickiej parafii w Katowicach – ks. dr Marian Niemiec oraz z ramienia Instytutu Filologii Germańskiej Uniwersytetu Śląskiego – prof. Renata Dempc-Jarosz. Witający uczestników podkreślili, iż konferencja zorganizowana została przy znacznym zaangażowaniu prof. Grażyny Szewczyk, która merytorycznie i koncepcyjnie wsparła wydarzenie. Witając zebranych ks. bp Niemiec wyraził jednocześnie swoje zadowolenie z możliwości spotkania wszystkich zainteresowanych tematyką konferencji, dodając iż również współcześnie luteranizm odnalazł swoje miejsce na Śląsku, wnosząc wkład w życie kulturalne, społeczne czy gospodarcze regionu. 

 

Konferencja rozpoczęła się od „ekumenicznego dwugłosu”, w trakcie którego ks. bp dr Marian Niemiec oraz ks. dr Adam Palion z Kościoła Rzymskokatolickiego mówili o śląskim ekumenizmie, jego roli w nieodległej przeszłości oraz czasach obecnych. Ks. Niemiec zwrócił uwagę na zrozumienie dla ekumenii widoczne w oświadczeniach I Synodu rzymskokatolickiej diecezji katowickiej z 1976 roku, a ks. dr Palion wskazywał na rolę biskupa katowickiego Herberta Bednorza, który w swej posłudze duszpasterskiej doceniał poszanowanie dla śląskiego ewangelicyzmu. Prelegenci byli zgodni co do wagi kontaktów obu Kościołów dla budowania wzajemnego poszanowania i współpracy oraz reprezentowania jednego poglądu na płaszczyźnie takich spraw, jak poszanowanie życia czy pomoc dla uchodźców. Były to jednocześnie głosy, które uświadomiły, jak kształtował się i jakie miejsce zajmuje obecnie dialog ekumeniczny na Śląsku.

 

W pierwszym dniu konferencji słuchacze mogli wysłuchać również referatów poświęconych muzyce, literaturze oraz szkolnictwu. O pieśniach Lutra zachowanych w ewangelickich śpiewnikach użytkowanych na Górnym Śląsku mówił ks. dr Adama Malina. Muzyków, pedagogów i postacie zasłużone dla ewangelickiego życia muzycznego przedstawiła w swoim wystąpieniu dr Aleksandra Maciejczyk, dyrygentka chóru katowickiej parafii „Largo Cantabile”. Prelegentka przypomniała m.in. dokonania Karol Stryja (1915-1998), inicjatora Konkursu Dyrygenckiego im. Grzegorza Fitelberga czy Stanisława Hadyny (1919-1999), założyciela Zespołu Pieśni i Tańca „Śląsk”, a także księży i organistów parafii katowickiej, w tym ks. Andrzeja Hławiczkę czy Mirosława Bliwerta. O ewangelickim szkolnictwie mówiła prof. Mirosława Czarnecka („Reformacja a szkolnictwo dziewcząt na przykładzie Śląska”), a także panie pełniące funkcje dyrektorów ewangelickich szkół w Gliwicach oraz Cieszynie (zespołu szkół ETE im. Alberta Schweitzera oraz szkół Towarzystwa Ewangelickiego w Cieszynie). Maria Czudek i Aleksandra Trybuś-Cieślar podkreślały, że ewangelickie placówki z jednej strony wierne są ewangelickiemu systemowi wartości, a z drugiej są to szkoły nowoczesne, otwarte na edukacyjne projekty, uczące samodzielności myślenia i przygotowujące uczniów do aktywnego życia dla dobra innych.

 

Na część popołudniową złożył się także panel dotyczący literatury. Dr Aneta Sokół omówiła temat luterańskiej literatury pięknej powstającej na Śląsku po 1989 roku, zwracając m.in. uwagę na popularność powieści obyczajowych Lidii Czyż czy opowiadania ks. Henryka Czembora, zakorzenione w codzienności oraz kulturze religijnej kształtującej lokalne wspólnoty wiernych. Poezję cieszyńskiego biskupa ks. Pawła Anweilera jako twórczość nawiązującą do wyznaniowej tożsamości, a jednocześnie mieszczącą się w granicach duszpasterskiej poezji religijnej przedstawiła prof. Renata Dempc-Jarosz. Michał Jakubski przybliżył słuchaczom specyfikę cieszyńskich ewangelików, ich rozumienie własnej tożsamości zachowane w wywiadach przeprowadzanych przez dr hab. Grażynę Kubicę z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Cennym przyczynkiem do poznania przed- i powojennych losów ewangelickich parafii są wspomnienia ks. Rudolfa Barona, które zaprezentowała prof. Grażyna Szewczyk. Po opuszczeniu Polski ks. Baron swoją utraconą małą ojczyznę starał się zachować we wspomnieniach, odnajdując ją także w pielęgnowanych po wojnie przyjaźniach i kontaktach ze śląskimi współwyznawcami.

 

W drugim dniu konferencji tematyka obrad skoncentrowana została wokół sztuki, architektury oraz mediów – od prasy po radio. Prof. Ewa Chojecka mówiła o beskidzkich leśnych kościołach, które po latach zacierania ich właściwej wymowy obecnie są przywracane zbiorowej pamięci wyznawców. Dr hab. Jan Szturc zapoznał słuchaczy z pamiątkami po wybitnych ewangelikach, które w formie kamiennych tablic, pomników oraz innych obiektów znajdują się w miastach na Górnym Śląsku, w tym najliczniej w Katowicach (m.in. tablice upamiętniające Friedricha Grundmana czy Richarda Holtze). Katowicki cmentarz ewangelicki jako przykład sztuki sepulkralnej przedstawił Olaf Bertman. Cmentarz założony w drugiej połowie XIX w. na potrzeby miejscowej parafii, pomimo znacznej dewastacji kryje wiele obiektów wzniesionych w typowej dla swojego czasu konwencji, przy zachowaniu ornamentów i zdobień charakterystycznych dla preferowanych stylów i wykorzystywanych materiałów. Wystąpienie przygotowane na podstawie pracy licencjackiej prelegenta pozwoliło na uporządkowanie stanu wiedzy na temat cmentarnej sztuki jednej z katowickich zabytkowych nekropolii.

 

W ostatnim panelu prelegenci przedstawili różnorodność mediów – począwszy od tematyki górnośląskiej na łamach luterańskiego dwutygodnika „Zwiastun Ewangelicki” (dr Jadwiga Badura), poprzez zagadnienia kulturalno-społeczne poruszane w czasopismach powołanych przy parafiach katowickiej oraz pszczyńskiej po 1989 r. (Wisława Bertman), po genezę i specyfikę luterańskiej audycji radiowej „Głos Życia” (red. Tadeusz Chmiel). Red. Chmiel podkreślił, że audycja „Głos Życia”, powstała z inicjatywy ks. Tadeusza Szurmana, jest głosem diaspory skierowanym do wszystkich, realizacją misyjnych zadań Kościoła i może także kształtować duchowość odbiorców. Dopełnieniem panelowej tematyki było pokazanie, w jaki sposób informacje o nagrodzie katowickiej diecezji luterańskiej „Śląskiego Szmaragdu” uwzględniane są prasie pozakonfesyjnej (dr hab. Michał Skop).

 

Konferencję wzbogaciła projekcja filmów: „Muzyka i cisza” Dagmary Drzazgi o Janie Sztwiertni oraz „Dzieło łaski Boga” o architekturze górnośląskich kościołów ewangelickich. Obradom towarzyszyły dyskusje i możliwość zadawania pytań prelegentom. Dodatkowo wzbogaceniem była przygotowana na podstawie zbiorów Biblioteki wystawa „Publikacje górnośląskich ewangelików po 1945 roku”, prezentująca zwłaszcza najnowszą, rozwijającą się po 1989 r. działalność wydawniczą śląskich parafii ewangelickich (przygotowała ją Aneta Sokół). W zakończeniu prof. Grażyna Szewczyk podkreśliła, że zaprezentowane przez prelegentów tematy zapewniły szersze spojrzenie na różnorodność tradycji i dorobku kulturowego luterańskiej diaspory, na jej starania o zachowanie pamięci o przeszłości, ale także skierowaną na twórcze działania wybiegające w przyszłość. Pani profesor zapowiedziała tom pokonferencyjny, który po opublikowaniu będzie stanowił ślad po wydarzeniu zorganizowanym w Bibliotece Śląskiej dla uczczenia Jubileuszu Reformacji.
 

dr Aneta Sokół, foto: Joanna Rzepka

więcej: PTEw