english version
Hasła biblijne na dzisiaj Ukryj hasła biblijne

Upamiętnienie cmentarza w Białymstoku

Odsłonięcie monumentu na Rynku Siennym

25.06.2020
Udostępnij

W czwartek, 25 czerwca przypada 490. rocznica ogłoszenia Konfesji Augsburskiej. Tego dnia o godz. 11 odbyła się uroczystość upamiętniająca cmentarz ewangelicko-augsburski na Rynku Siennym w Białymstoku.


Upamiętnienie cmentarza w Białymstoku

25 czerwca 2020 r., w 490 rocznicę ogłoszenia Konfesji Augsburskiej, w Białymstoku przypomniano o ewangelickiej społeczności miasta. Tego dnia zwierzchnik diecezji mazurskiej bp Paweł Hause poświęcił Słowem Bożym i modlitwą skwer upamiętniający najstarsza ewangelicką nekropolię nad Białą. W uroczystości wzięli udział między innymi Marszałek Senatu Tomasz Grodzki i Prezydent Miasta Białegostoku Tadeusz Truskolaski.

Marszałek Senatu w swoim wystąpieniu przypomniał, że w przeszłości „władze komunistyczne zapomniały o ewangelickiej nekropolii w Białymstoku i wybrukowały plac. Podziękował także osobom, które w tamtym czasie pełniły rolę kustoszów tego miejsca, władzom miasta i wszystkim zaangażowanym w przywrócenie Rynkowi Siennemu należnego miejsca. Podkreślił, że po latach uszanowano prochy tych, którzy w tym miejscu byli chowani. „Zrobiliście państwo wspaniałą rzecz, mądrą rzecz, która dla młodego pokolenia Polaków ma niezwykłe znaczenie: trzeba pamiętać, że naród, który zapomina o swojej historii, przestaje być narodem. I tu mamy egzemplifikację tego, że o naszej bogatej, wspaniałej, trudnej historii pamiętamy” - dodał.

Prezydent Miasta z kolei odwołał się do obietnicy, jaką przedstawił w kampanii wyborczej w 2006 r. W powojennej historii na Placu Siennym było targowisko. Poznanie przeszłości tego miejsca pomogło w inny sposób na nie spojrzeć: „Nie tylko zmieniłem optykę na tę część Białegostoku, ale też postanowiłem przewartościować politykę wobec tego miejsca. Jest wiele potrzeb współczesnych, ale pamięć, tożsamość, dziedzictwo są tymi wartościami, które możemy przekazać przyszłym pokoleniom”. 

Ks. Tomasz Wigłasz, proboszcz administrator białostockiej parafii, podziękował wszystkim, którzy przyczynili się do godnego upamiętnienia miejsca pochówku kilku tysięcy białostoczan. W swoim przemówieniu odwołał się do 490 rocznicy Konfesji Augsburskiej oraz 495 rocznicy powstania pierwszego ewangelickiego Kościoła, którego diecezja mazurska jest spadkobiercą. Podkreślił, że w obu tych rocznicach przewija się myśl o funkcjonowaniu w ramach „pojednanej różnorodności”. Może być ona inspiracją nie tylko do upamiętnienia przeszłości, lecz także dobrym zaczynem w budowaniu przyszłości.

Najstarszy ewangelicki w Białymstoku założono przed 1795 rokiem. Był miejscem spoczynku kilkunastu rodzin ewangelików zatrudnionych w dobrach Branickich, m.in. architektów, artystów i wojskowych. Już wkrótce miejsce okazało się za małe, bo w wyniku III rozbioru, ziemie te znalazły się w zaborze pruskim, a liczba ewangelików wzrosła kilkudziesięciokrotnie. Białystok stał się wówczas stolicą nowoutworzonej Prowincji Nowych Prus Wschodnich. W mieście powstała ewangelicka parafia (przeniesiona w 1803 r. z pobliskiego Zabłudowa, gdzie istniała od 1608 r. w ramach Jednoty Reformowanej). Pojawiła się konieczność założenia w Białymstoku kolejnego cmentarza ewangelickiego. Na poprzednim miały miejsce sporadyczne pochówki do końca XIX w., ale jego terenu nie dało się już powiększyć. Najprawdopodobniej na cmentarzu tym spoczywa m.in. pierwszy prezes powołanego w 1848 r. Konsystorza Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Królestwie Polskim Aleksander von Krusenstern (brak adnotacji w Księdze zgonów nie pozwala ostatecznie tego ustalić). W drugiej połowie XIX, po przejściu tych ziem pod panowanie rosyjskie, zapadła decyzja o założeniu nowej nekropolii, jednak plan zrealizowano dopiero w 1885 r.

W trakcie okupacji sowieckiej na przełomie 1939 i 1940 roku zrównano z ziemią istniejące nagrobki, a po 1944 roku wybrukowano teren cmentarza. Na jego miejsce przeniesiono targowisko, jakie przed wojną znajdowało się po drugiej stronie ulicy. Urządzano zabawy, ustawiano namioty cyrkowe. Problematyczny okazał się parking taksówek towarowych, bo ciężkie samochody zapadały się nieraz w nisze grobowców.

Do tematu cmentarza powrócono dopiero w XXI w., co zbiegło się z reaktywowaniem w Białymstoku parafii ewangelickiej w 2002 r. Masowo w świadomości białostocczan pamięć o cmentarzu powróciła przy okazji budowy Opery i Filharmonii Podlaskiej i remoncie prowadzącej do niej ul. Młynowej (cmentarz leży u jej zbiegu z ul. Rynek Sienny). Stopniowo rozpoczęły się prace nad upamiętnieniem tego miejsca, których ukoronowaniem było otwarcie skweru 25. czerwca 2020 r.

W centralnej części dawnego cmentarza, na skrzyżowaniu głównych alejek stanowiących widoczny w lotu ptaka krzyż umieszczono betonowy blok. Wewnątrz znajduje się płaskorzeźba autorstwa prof. Jarosława Perszki „ślady zwielokrotnione”. Pod monumentem utworzono kryptę, w której spoczęły szczątki po ekshumacji pochówków.

tekst: ks. Tomasz Wigłasz
zdj. senat.gov.pl
film Urząd Miasta Białystok