Wspólna Deklaracja w sprawie Nauki o Usprawiedliwieniu - komentarz

Światowej Federacji Luterańskiej i Papieskiej Rady ds. Jedności Chrześcijan (1999)

Nauka o usprawiedliwieniu stanowiła w okresie Reformacji XVI wieku jądro wszystkich polemik. Spór toczył się wokół kwestii, czy zbawienia dostępujemy wyłącznie z łaski przez wiarę, czy też mają w nim udział nasze ludzkie zasługi. W luterańskich księgach wyznaniowych i na Soborze Trydenckim Kościoła rzymskokatolickiego doszło do wzajemnych potępień doktrynalnych, które zachowały do dzisiaj swe rozłamowo-kościelne skutki.

Nic więc dziwnego, że problem ten stał się przedmiotem głębokiej refleksji nie tylko w dialogu luterańsko-katolickim prowadzonym od przeszło 30 lat na płaszczyźnie światowej, lecz również w rozmowach odbywających się na szczeblu krajowym. Szczególną rangę zyskały dwa dokumenty: raport Usprawiedliwienie przez wiarę (1983)1 Grupy katolicko-luterańskiej ds. dialogu w USA oraz studium Czy potępienia doktrynalne mają charakter rozłamowo-kościelny (1986)2 ekumenicznej grupy teologów ewangelickich i katolickich w Niemczech. W oparciu o oba dokumenty oraz raport końcowy trzeciej fazy międzynarodowych rozmów katolicko-luterańskich Kościół i usprawiedliwienie. Rozumienie Kościoła w świetle nauki o usprawiedliwieniu (1993)3 powstał projekt Wspólnej deklaracji w sprawie nauki o usprawiedliwieniu, przygotowany przez Światową Federację Luterańską i Papieską Radę ds. Jedności Chrześcijan4.

W paragrafie 5 Wspólnej deklaracji znajdujemy następujące stwierdzenie: deklaracja chce ukazać, ze na podstawie dialogu Kościoły luterańskie i Kościół rzymskokatolicki są teraz w stanie reprezentować wspólne rozumienie naszego usprawiedliwienia przez Bożą laskę w wierze w Chrystusa. Nie zawiera ona wszystkiego, co w każdym Kościele naucza się na temat usprawiedliwienia; stanowi jednak konsens w podstawowych prawdach nauki o usprawiedliwieniu oraz ukazuje, że istniejące nadal różne podejścia nie są już powodem do formułowania potępień doktrynalnych5.

W lutym 1997 r. władze zwierzchnie Światowej Federacji Luterańskiej postanowiły przesłać projekt Wspólnej deklaracji Kościołom członkowskim, prosząc je o zajęcie stanowiska. Kościoły miały przede wszystkim poinformować, czy akceptują wnioski końcowe dotyczące fundamentalnego znaczenia naszego usprawiedliwienia w Chrystusie. Miały odpowiedzieć na pytanie, czy w świetle istniejącego konsensu różnice, które nadal istnieją, są różnicami dopuszczalnymi? Chodzi tu o różnice, które dotyczą języka, teologicznej formy i odmiennego rozłożenia akcentów w rozumieniu usprawiedliwienia. Poza tym pytano, czy mogą potwierdzić, że potępienia doktrynalne, zawarte w luterańskich księgach wyznaniowych, nie dotyczą nauki Kościoła rzymskokatolickiego przedłożonej w tej deklaracji? Analogicznie strona katolicka miała potwierdzić, że potępienia Soboru Trydenckiego nie dotyczą nauki Kościołów luterańskich przedłożonej w tej Deklaracji6.

Kościoły członkowskie ŚFL poproszono, aby do 1 maja 1998 r. nadesłały swoje odpowiedzi. Ich oceną miał zająć się następnie luterański Instytut Badań Ekumenicznych w Strasburgu. W dalszej kolejności Rada ŚFL, najwyższy jej organ w okresie między zgromadzeniami ogólnymi, miała zadecydować, czy w Światowej Federacji Luterańskiej istnieje ogólny konsens, na którego podstawie dokument może zostać oficjalnie przyjęty. Dalszy plan wyglądał następująco: jeśli Rada ŚFL oficjalnie zaaprobuje Wspólną deklarację - a Kościół rzymskokatolicki uczyni to samo - wówczas podczas wspólnej uroczystości nastąpi podpisanie tego ważnego dokumentu ekumenicznego przez reprezentantów obu Kościołów7.

Dalszy rozwój wydarzeń wyglądał następująco: Rada Światowej Federacji Luterańskiej na posiedzeniu w Genewie w dniu 16 czerwca 1998 r. postanowiła, po szczegółowej debacie, przyjąć jednomyślnie Wspólną deklarację. Za podstawę posłużyły jej odpowiedzi 89 Kościołów, reprezentujących 95 % wszystkich luteran zrzeszonych w ŚFL. 80 Kościołów opowiedziało się za przyjęciem Wspólnej deklaracji, 5 Kościołów odrzuciło ją, natomiast cztery odpowiedzi były trudne do zinterpretowania8.

Pozytywna odpowiedź Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego (luterańskiego) w Polsce z 19 kwietnia 1998 r. miała następujące brzmienie: Synod Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego, po zapoznaniu się z dokumentem pn. ?Wspólna deklaracja w sprawie nauki o usprawiedliwieniu", wypracowanym przez Światową Federację Luterańską i Papieską Radę do Spraw Jedności Chrześcijan, pozytywnie przyjmuje stwierdzenia dokumentu, mówiące, ze pomiędzy luteranami a katolikami istnieje konsens w podstawowych prawdach dotyczących nauki o usprawiedliwieniu. Podzielamy opinię autorów dokumentu, ze w świetle tego konsensu różnice, które nadal istnieją, są różnicami dopuszczalnymi.

Aprobujemy stwierdzenie, iż potępienia zawarte w luterańskich księgach wyznaniowych nie dotyczą nauki Kościoła Rzymskokatolickiego przedłożonej w tej deklaracji.

Wyrażamy nadzieję, że "Wspólna deklaracja" znajdzie szeroką percepcję w myśleniu teologicznym i kościelnej praxis oraz dostarczy impulsów do dalszej współpracy i zbliżenia między katolikami a luteranami9.

Odpowiedź Watykanu, wypracowana wspólnie przez Kongregację Nauki Wiary i Papieską Radę ds. Jedności Chrześcijan10, a ogłoszona 25 czerwca 1998 r., została przyjęta z rozczarowaniem w wielu środowiskach luterańskich. Aprobata dla Wspólnej deklaracji została obwarowana poważnymi zastrzeżeniami. Strona katolicka zgadzała się wprawdzie ze stwierdzeniem, że w podstawowych prawdach dotyczących nauki o usprawiedliwieniu istnieje konsens. Dodawała jednak, że nie jest to jeszcze takie zbliżenie, przy którym zanika każda różnica. Nie da się także znieść całkowicie istniejących od stuleci potępień doktrynalnych.

Partner katolicki podkreślał w swojej odpowiedzi to, co strona luterańska zawsze kwestionowała, mianowicie, że życie wieczne jest zarówno łaską jak i zapłatą, której Bóg udziela za dobre uczynki i zasługi. Groźnym elementem w odpowiedzi watykańskiej było jeszcze to, że w sposób zupełnie nieuprawniony kwestionowała w jakiejś mierze autorytet konsensu luterańskiego, osiągniętego przez wypowiedzi synodów, tj. najwyższe luterańskie gremia kościelne.

W wyniku dalszych intensywnych konsultacji, trwających niemal cały rok, przewodniczący Papieskiej Rady ds. Jedności Chrześcijan, kardynał Edward Idris Cassidy, poinformował w maju 1999 r. sekretarza generalnego Światowej Federacji Luterańskiej, ks. Ishmaela Noko, że Stolica Apostolska wyraża gotowość do podpisania Wspólnej deklaracji w sprawie nauki o usprawiedliwieniu11. Obie strony uzupełniły ją Oficjalnym wspólnym oświadczeniem i objaśnieniami umieszczonymi w krótkim Aneksie.

Ustalono, że uroczyste podpisanie Wspólnej deklaracji odbędzie się 31 października 1999 r. w Augsburgu12. Symboliczną wymowę miała zarówno data jak i miejsce, w którym przedstawiciele obu stron oświadczyli, że trwający od 480 lat spór o to, w jaki sposób człowiek osiąga zbawienie, został zakończony. Przypomnijmy, że 31 października 1517 r. Marcin Luter ogłosił 95 tez, które zapoczątkowały ruch reformacyjny, natomiast w Augsburgu zwolennicy Reformacji przedłożyli cesarzowi w 1530 r. wyznanie wiary, które wkrótce potem, jako Konfesja Augsburska, zyskało rangę najważniejszej księgi wyznaniowej luteranizmu. Poniżej publikujemy tekst Oficjalnego wspólnego oświadczenia i Aneks.

Karol Karski

 

Przypisy

 
Lutherisch/römisch-katholischer Dialog in den USA: Rechtfertigung durch den Glauben (1983), w: H. Meyer, G. Gaßmann (red.), Rechtfertigung im ökumenischen Dialog. Dokumente und Einführung,
Frankfurt M. 1987, s. 107-200.
K. Lehmann, W. Pannenberg (red.), Lehrverurteilungen - kirchentrennend?, Bd. 1: Rechtfertigung, Sakramente und Amt im Zeitalter der Reformation und heute, Freiburg-Göttingen 1986.
Polski przekład: SiDE 1995 nr 2, s. 43-138.
Polski przekład: SiDE 1997 nr 2, s. 67-86.
Tamże, s. 68n.
Tamże, s. 78.
LWB heute, marzec 1998.
Polski przekład uchwały Światowej Federacji Luterańskiej w: SiDE 1998 nr 2, s. 65-73. Cyt. za: "Zwiastun" nr 9 z 10 maja 1998.
Polski przekład Odpowiedzi Kościoła Katolickiego na ?Wspólną deklarację" w: SiDE 1998 nr 2, s. 74-78.
"Lutheran Worid Information" nr 5-6 z 1999 r.
Tamże.